बिबडे - खानदेशी ज्वारीचे पापड (BibaDe)


उन्हाळ्याची वाळवणे करायची म्हणजे काय सोपी गोष्ट आहे का महाराजा! कडकडीत उन्हाळ्यात मस्त गरगर फिरणार्‍या पंख्याच्या वार्‍यात गारगार सरबत प्यायचे, आंबे खायचे असले सोडुन असले उद्योग करायचे म्हणजे खाण्याची-करण्याची जबरदस्त आवडच पाहीजे! त्यातुन 'आता काय सगळे विकत मिळते' असल्या जमान्यात तर घरी पापड, कुरवड्या, सांडगे, अमके तमके करणार्‍याचे खरोखर पायच धरायला हवेत!
लहान गावांमधे अजुनही हे उन्हाळकामांचे उद्योग केले जातात. माझी जाऊ अशीच एक उद्योगी प्राणी आहे. खानदेशातल्या तापत्या उन्हात, लोडशेडींगच्या खेळात, पाण्याच्या बेभरवशाच्या कारभारात ती वर्षाचे बिबडे, साबुदाण्याच्या चकल्या, सांडगे असले उद्योग करते. गेल्यावर्षी तिने केलेल्या बिबड्यांच्या काही फोटो काढले, त्याचे हे फोटोफिचर!

बिबडे म्हणजे खानदेशी पद्धतीचे ज्वारीचे पापड. पण ज्वारी दळून आणली आणि पापड केले असा साधा हिशोब नसतो त्याचा!
५ किलो ज्वारीचे बिबडे करावे लागतील यावर्षी अशा साध्या सोप्या वाक्याने सुरु झालेला हा कार्यक्रम पुढे काय काय वळणे घेतो ते पाहू!
आपण असे करू, एकावेळी दोन-अडीच किलोचेच रवण करू!
रवण म्हणजे काय? मला वरण माहिती फक्त भातावरचे.
आहो रवण म्हणजे पीठ, इडलीचे पीठ म्हणजेच इडलीचे रवण!!
बरं! आता पहिले काय करायचे?
ज्वारी मापून घ्यायची आणि पाण्यातून काढायची.
पाण्यातून काढायची म्हणजे काय?
भांड्यात पाणी घ्यायचे त्यात ज्वारी घालायची. थोडे धुवुन घ्यायचे आणि पाणी ओतून टाकायचे.
केले, आता पुढे काय?
हा ती तिथं साडी ठेवलीय ना? त्यात ही ज्वारी घट्ट बांधायची आणि ठेवायची २ दिवस.
उबदार जागीच ना?
हो हो!
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
दोन दिवस गेल्यावर आता ते गठूळं सोडायचं आणि न्यायचे चक्कीवर रवाळ दळायला!
हो पण चक्कीवाला कुरकुरत नाही का ओलसर ज्वारी दळायला.
कशाला कुरकुरेल? त्याची वेगळी असते ही चक्की आणि नाही म्हणला तर त्याचा धंदा होईल का? उन्हाळ्यात सगळांच्या घरची असली दळणं येणार त्याच्याकडं.
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
जरा दुपारी बसून त्या दळणातला कोंडा पाखडून ठेवुयात.
मग उद्या पापड का?
उद्या कसे होतील लगेच? अजुन चार दिवस लागणार!
ऑं चार दिवस??!!??
मग काय तर!
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
आता ही भरड एका पातेल्यात भिजत घालायची. आणि अर्धा किलो गहू वेगळे एका पातेल्यात भिजत घालायचे.
गहू पण?
गहू नाही वापरायचे, पण त्याचा चिक काढुन वापरायचा!
बापरे! तो पण उद्योग करावा लागणार का मग?
मग पिठाला चिकटपणा यायला करावे लागते ते.
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
तीन दिवसांनंतर, पहाटे 5 वाजता -
बडीशेप, तिळ, जिरे एका भांड्यात काढून घेतले का?
हो सगळे तयार आहे. मिरची-लसूण वाटून गोळा तयार करायचा. अडीच किलोचे पीठ आहे त्याला साधारण वाटीभर लागेल.
वाटीभर खूप नाही का होणार?
वाळून कमी होते तिखट त्यामुळे नाही होणार जास्त.
गव्हाचा चीक काढून तयार आहे.
ज्वारीचे मिश्रण, गव्हाचा चीक एकत्र करून घ्यायचे. मोठ्या चमच्याने, किंवा हातानेच सगळे मिसळावे लागेल. त्यातच चावीपप्रमाणे मीठ, आणि काढून ठेवलेले बडीशेप वगैरे घालायचे.

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
पीठ मिसळून होईपर्यंत, पिठाच्या मापाच्या दुप्पट पाणी उकळायला ठेवायचे.
अर्धा तास सगळे एकत्र केल्यानंतर मिश्रण साधारण इडलीच्या पिठासारखे होते.
या पिठाला म्हणतात रवण! तोवर पाण्याला पण उकळी आलेली असते. त्यात हळू हळू रवण ओतायचे एक जण ओतत असताना दुसऱ्याने हलवत राहावे लागते नाहीतर गुठळ्या होतात.
आता शिजायला ठेवायचे का?
हो,  हलवत हलवत सगळे शिजवायचे, साधारण 2 तास तरी लागतात सगळे शिजायला.
2 तास?? पण पीठ तयार आहे हे कसे ओळखायचे?


पीठ शिजत येईल तसे घट्ट होते. आपण कापडावर थालीपीठ थापतो ना तसे एखादे थापून पहायचे. हाताला थोडे थोडे पाणी लावायचे. नीट हाताला न चिकटता थापले गेले म्हणजे पीठ तयार आहे.
मग आता सगळा सरंजाम गच्चीवर न्यायाचा का?
हो!  काल रात्री पोळपाट, साध्या पंचे सगळे वर नेऊन ठेवलेय ना? आज फक्त आता थंड पाण्याचे तांबे, पळ्या आणि शिजवलेले पीठ घेऊन वर जायचे.
चला मग!!!
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
पोळपाटावर एक पंचा ओला करून पसरायचा. त्यावर साधारण 2 पळ्या पीठ घेऊन ओल्या हाताने थालीपीठासारखे थापायचे.

पूर्ण एकसारखे थापून झाले की बाजल्यावर पसरलेल्या साडीवर पंचा उलटा करून सोडवून घ्यायचा. बिबडा  साडीवर निट पसरला जाईल हे पहायचे.

असे सगळे पापड करायचे. पीठ गरम गरम असे पर्यंत मस्त बिबडे थापले जातात. एकदा का ते थंड झाले ली मग जाड जाड होतात.


~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~



साधारण 9-9.30 पर्यंत सगळे बिबडे घालून होतात. उरलेले पीठ सर्वांना दाणे, तेल घालून खायला द्यायचे. एखाद्या लहान्याला दर तासाने वर पाठवून कावळे वगैरे पापड पळवत नाहीत ना ते पहायला लावायचे.
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

संध्याकाळी 5 च्या दरम्यान सगळ्या बिबाड्यांवर गार पाणी मारायचे, थोडावेळ भिजू द्यायचे. एक एक बिबडा  हाताने साडीपासून अलगद सोडवून घ्यायचा.  प्लास्टिक कागदावर पसरायचे. सगळा सरंजाम घरात आणायचा.
सकाळी परत सगळे उन्हात पसरायाचे.

बिबडे खडखडीत वाळायला 3-4 दिवस मस्त उन द्यायचे.

10-12 पापड एकत्र करून दोरीने, कापडाच्या तुकड्यांनी बांधायचे. मोठ्या पत्र्याच्या डब्यात भरून ठेवायचे.
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~


लागेल तसे विस्तवावर भाजून खायचे!

Bookmark and Share

Comments

  1. किती प्रचंड मेहनत आहे बिबडे करायचे म्हणजे! खानदेशस्थ स्त्रीयांना सलाम!

    मस्त लिहिले आहेस, मिनोती! :-)

    ReplyDelete
    Replies
    1. Totally agree with you :) Thanks Abhijit.

      Delete
    2. Chan lihilay. Me pan nehmi jwari cha ghata karte khayla. This year bibdi thapun baghen according to your instructions

      Delete
  2. baap re!!hats off to the patience and hard work,kiti nigutini kelay ga kharach.kautuk aahe kharokhar..

    ReplyDelete
  3. kiti mehnaticha kaam aahe he. ya bharatvarit aaichi madat gheun karun baghen mhante :) dhanyavaad minoti :)

    ReplyDelete
  4. Baap re! me tar palun gele aste, ase karayla lagle aste tar? :P;P

    ReplyDelete
    Replies
    1. Anjali, I actually like work on traditional recipes :) I feel it takes me very close to my grandmas :)

      Delete
  5. This is truly a labor of love! Summer 'vaaLavaN' has already become a lost culture in the cities. Seeing these pictures from the villages gives a sense of nostalgia and a continuity with the past :-) Nice photo feature!

    ReplyDelete
  6. Masta lihila aahes ...ani khandeshi style writing pan jamlay tula... mala athavtay sglya sejar pajarchya gujjar bayka kashya papad bibdya karnyat danga asaychya teh!!!

    ReplyDelete
  7. Atishay mehenat lagat asel. Pan end result baghun ti sagli mehenat kami lagli asech vatle.

    But really hats off to the ladies .

    Do visit my blog too....

    http://nayanas-kitchen-kreations.blogspot.in/

    ReplyDelete
    Replies
    1. Thanks Nayana. You have a great blog. I will visit often now.

      Delete
  8. क्या बात है! मी आजपर्यंत बिबड्य़ांच्या रेसिपींसाठी इंटरनेट सर्च करुन फ़ार थकली पण आज ही रेसिपी आपल्या ब्लॉग वर मिळाल्यापासून फ़ार फ़ार आनंद झाला. कृपया आपण खान्देशी बिबड्य़ांबरोबर "पानं", "डाळ गंडोरी", "भेंडके", "धिरडे" कसे करतात ते पण नक्की नक्की पोस्ट करा इथे.

    ReplyDelete
    Replies
    1. Anon, thank you. I do have "डाळ गंडोरी" recipe here - http://vadanikavalgheta.blogspot.com/2012/05/blog-post.html

      I am in process of writing other recipes. Do visit to see those!

      Delete
  9. wow mastach...mazya aatyesasubainkade khalle hote pahilyanda....very tasty....pan swataha karaychi ajibat himmat nahi:-)

    ReplyDelete
  10. Dhanya! Both you and your sil. Loved your very different style of writing in this post, and the pictures are very evocative.

    ReplyDelete
  11. Ajun pan lahan pana pasun agdi 12-13 years adhi paryant sakali 3-4 la uthun Chulivarchya patelyat Ghata karayala ravan taklele athavte. Ani Sandhyakali ole bibde tel takun khane pan. Nusta Ghata kadhi avadla nahi khayla mala.

    ReplyDelete
    Replies
    1. minoti bibadyanchi recipe mast aahe.aug.maherchya ankatil dips hi chhan aahet!

      Delete
  12. डाळ गंडोरी अप्रतिम. मी करुन पण बघितली. अजुन रेसिपिंची वाट बघत आहे.

    ReplyDelete
  13. Hello Mints, you have a gorgeous blog with absolutely wonderful recipes. Am glad I came across your blog.

    Do you have an email id I can reach you at? Btw, my name is Sailaja and am a food blogger too.

    ReplyDelete
  14. Hello Mints, you have a great blog and just to show my appreciation I have nominated you for an award
    http://www.myhomemantra.com/2012/08/18/liebster-award/
    Hope you will like it!

    Radhika

    ReplyDelete
  15. Thanks Radhika for wonderful award.

    ReplyDelete
  16. Hi,

    This is a very nice recipe, but it is difficult for someone like me who knows very little Marathi to try it out. Would it be possible to give the recipe in English please.

    ReplyDelete
    Replies
    1. Anonymous, I understand. But it is very time consuming to post a recipe in both the languages that is equally appealing. I do it often but sometimes it is not possible. Thank you for your support.

      Delete
  17. Minoti, I am from Jalgaon and have spent more than 20 years away from Jalgaon, but I look forward to eating "bibade" when I visit Jalgaon. Yes, the recipe is laborious, but worth the end product! I loved this post. Please do keep writing.

    ReplyDelete
  18. Thanks for sharing I am going to try this out! The write up is very nice feels like being a part of the process :) Separate receipe details with measurements would help. thank you Rupali

    ReplyDelete
  19. Hi, Guess what! I did try this weekend and it turned out to be nice, but as I said measurements would help. The water I took to soak Jowar was more I guess so in first attempt it took long time around 3 hrs still it wasnt thick so we had to put it as Palli Papad then next attempt was right as we took less water to boil. Thanks for sharing this recepie, Papad is not yet dried will let you know the taste once it dries:)

    ReplyDelete
  20. Congratulations on such beautiful post with all the details. As a native of the region and someone who was mom's little helper for all this bring back lot of memories. When you take out the wet Bibade from sari try them with raw peanuts. Apart from this there is another type of papad made in Jalgaon/Varhad (part of Vidahrba) area called "Sandoli". It is made from wheat and also has similar long process.

    ReplyDelete
  21. मला खान्देशातील दलाचे लाडू आणि शेवया कशा करतात ते कृपया सांगा.

    ReplyDelete
  22. Jai jalgaon.
    I love bibde. Ani garam garam ghaata tar mast ch 😜

    ReplyDelete
  23. ho ekdum chan astat bibade I love them...pan bharpur mehanat aste tyasathi...hats off the our grandmas/mammas/kakus/mammis

    Khup chan recipe ahe :)

    ReplyDelete
  24. Thanks for this recipe... Reminds me of aajee.. Tayar bibade kudhe order karu shakto? Mumbai la kudhe miltil Ka?

    ReplyDelete
  25. Salute to all Khandeshi 👭

    ReplyDelete
  26. ur recipe is awesome! yesterday only i found somebody has copied ur recipe on amhi saare khavayye facebook group and is gatheting likes. i protested as far as i could...
    the recipe is amazing..how could anybody has heart not to give credit to the labourous work.....

    ReplyDelete
    Replies
    1. Thank you Manasi. People do not understand consequences of plagiarism!

      Delete
  27. अतिशय आवडता पदार्थ. खटाटोप असतो माहित होतं पण कृती आता कळली. छान लिहिलीय

    ReplyDelete
  28. Hii.i am chetan Chaudhari.and mi he sagle type che papad wikto .bibadi che papad and chikani che papad.jar ghyaychi astil tar plz call 7798788102.ya whtsup msg on my number.. anywhere u have.kuthehi

    ReplyDelete
  29. Hi me Deepak Joshi my id - medjahe@gmail.com. Some 20 years back I used to live in Bhusawal and I used to eat all Khandeshi delicious items. Even today also I am very fond of Bibdi. Presently I am living in Pune and I will be very grateful to anybody who please let me know how to buy Bibdi. Please contact me on my email id given above.

    ReplyDelete

Post a Comment

Thank you for stopping by my culinary adventures. I appreciate your visits and comments. Please stop by again.